جنگل‌های هیرکانی، همه‌ی آن چیز که باید بدانیم.

جنگل‌های هیرکانی در چندسال اخیر و پس از ثبت جهانی در سال ۹۸ به عنوان یکی از مهمترین منابع طبیعی ایران خیلی بر سر زبان‌ها افتادند. اما شاید همه‌ی ما اطلاعات کافی در مورد این جنگل‌ها نداشته باشیم و کنجکاو دانستن بیشتر در این زمینه باشیم.
تمام جنگل های شمالی از استان گلستان تا گیلان به عنوان جنگل های هیرکانی شناخته می شود و البته امتداد این جنگل ها در کشور آذربایجان هم هست در این مقاله دیتوررز به معرفی کامل جنگل های هیرکانی، اهمیت آن، پوشش جانوری و گیاهی و معروف ترین جنگل های هیرکانی ایران می پردازد.

جنگل‌های هیرکانی

از محدوده‌ی استان گلستان تا نزدیکی اردبیل، جنگل‌هایی وجود دارند که حداقل ۲۵ تا ۵۰ میلیون سال قدمت دارند. در این جنگل ها صدها گونه‌ی جانوری و گیاهی زندگی می‌کنند که برای چرخه‌ی محیط زیست و اکوسیستم لازم هستند. قدمت این جنگل ها به دوره سوم زمین شناسی می‌رسد و به حدود چهل میلیون سال پیش برمی‌گردد. جنــگل‌های هـیرکانی شمال ایران در طی میلیون‌ها سال به وجود آمده‌اند و به شکل امروزی در آمده‌اند. مهم‌ترین عامل جلوگیری از سیل، این جنگل‌ها و ارتفاعات آن است. جالب است بدانید که فسیل‌های جانوری و گیاهی متعددی از این جنگل‌ها به دست آمده است.

واژه‌شناسی هیرکانی

کلمه‌ی «هیرکان»، «هرکَون» یا «هرکَمون»، درگویش تالشی محل تجمع مه / خانه‌های مه یا معدن مه ترجمه می‌شود.
«هیر/hir» یا «هر/hr»: مه.
«کَ»: یعنی خانه.
ون یا مون علامت جمع.
این سه کلمه هنوز هم به همین اشکال استفاده میشوند. مانند: هرون یا هیرون یا همان حیران(گردنه حیران)، هرَه دشت به معنی دشت مه در لیسار تالش و… .
در منابعی گفته شده است که هیرکانیا کلمه‌ای مربوط به دوره اشکانیان  است و محدوده هیرکانیا در شمال شرقی کشور است.
و منابع دیگری هم به این اشاره کرده‌اند که واژه هیرکان تلفظ یونانی از نام گرگان است.

کجای ایران جنگل هیرکانی هست؟

در استان‌های خراسان شمالی، گلستان، مازندران، گیلان، اردبیل و آذربایجان شرقی، ۵۵ هزار کیلومتر مربع جنگل‌های مختلطِ پهن‌برگ وجود دارد که می‌شو حدود ۷ درصد از مساحت کل کشور ایران.
تا کنون ۵۱٪ از این زیست بوم منقرض شده و یا از بین رفته است و از همین ۵۵۰۰۰ کیلومتر باقی‌مانده هم تنها ۱۰/۳٪ آن حفاظت شده است. بیشترین سهم جـنگل های هیرکانی به استان مازندران می‌رسد که حدودا ۵۳ درصد است. دومین استان  گیلان است که حدود ۲۶ درصد از جنـگل های هیرکانی را دارد و سومین استان هم گلستان است که حدود ۲۱ درصد از جنــگل های هیـرکانی را دارد. ۱۲ لکه جغرافیایی از این جنگل‌ها برای ثبت مجزا در فهرست میراث جهانی یونسکو پیشنهاد شده‌اند که نیمی از آن‌ها نیز در استان مازندران قرار دارند و باقی آن‌ها در استان‌های گیلان، گلستان و سمنان قرار گرفته‌اند. سایت‌های بولا در ساری، الیمستان آمل، واز چمستان، کجور نوشهر، خشکه داران تنکابن، چهار باغ چالوس، لیسار تالش، پارک ملی گلستان، پلنگ دره و جنگل ابر شاهرود، از معروف‌ترین بخش‌های جنگل های هیرکانی در شمال ایران هستند.گستردگی جنگل های هیرکانی در نقاط با ارتفاع مختلف و همین طور فاصله کم این جنگل‌ها تا دریا، تاثیر چشمگیری در تنوع پوشش گیاهی و جانوری در این مناطق گذاشته‌اند که در ادامه به بررسی دقیق‌تر آن‌ها خواهیم پرداخت.

مناطق حفاظت‌شده‌ی جنگل‌های هیرکانی

• پناهگاه حیات‌وحش دودانگه و چهاردانگه؛ شهرستان ساری در مازندران

• پارک ملی گلستان.

• منطقه حفاظت‌شده البرز مرکزی.

• شبه‌جزیره و تالاب میانکاله؛ در شمال شهرستان بهشهر در مازندران.

• پناهگاه حیات‌وحش دشت ناز؛ شمال شرق ساری در مازندران.

• منطقه حفاظت‌شده سیاه‌کشیم؛ جنوب تالاب انزلی در گیلان.

• منطقه حفاظت‌شده جهان‌نما؛ جنوب‌شرقی کردکوی گلستان.

• منطقه حفاظت‌شده لیسار در تالش در گیلان.

• پناهگاه حیات‌وحش سمسکنده در ساری در مازندران.

• پناهگاه حیات‌وحش سلکه در صومعه‌سرا در گیلان.

این ده منطقه حفاظت شده پوشش جانوری و گیاهی ویژه‌ای دارند. از ارتفاعات کوه تا دریاچه خزر محدوده‌ی پوشش جانوری و گیاهی جـنـگل‌های هیـرکانی به شمار می‌رود. تعدادی از این منطقه حفاظت شده بهترین مکان برای دیدن حیوانات مختلف از فاصلهِ بسیار دور است که امروزه از جاذبه‌های مهم ایران هم به شمار می‌رود اما برای این نوع سفرها حتما باید با محیط‌بانان، لیدرهای محلی، متخصصان یا تورهایی که به این قصد سفر می‌کنند همسفر شوید.

پوشش گیاهی

Previous
Next

در این منطقه با یکی از متنوع ترین پوشش‌های گیاهی ایران مواجه هستیم که بیش از هشتاد گونه درخت و بیش از ۵۰  نوع درختچه دارد. بسیاری از این درخت ها فقط در ایران و منحصر به فرد منطقه هیرکانی هستند و در دیگر نقاط جهان رشد نمی‌کنند. این منطقه نه فقط به خاطر پوشش گیاهی بلکه به خاطر نقش موثری که در ذخایر آبی دارد هم بسیار مهم است. در هر ده هزار متر مربع خاک این جنگل ها بین ۵۰۰ تا دوهزار متر مربع آب می‌تواند ذخیره شود و از سفره‌های آب زیرزمینی مهم هم به حساب می‌آید.
در میان گونه‌های مختلف درختان و گیاهان در جنگل های هیرکانی می‌توان به درختان پهن برگ و سوزنی اشاره کرد. درختان زیادی در این جنگل‌ها همیشه سبز هستند یا دوره خزان کوتاهی دارند. بسته به ارتفاع بخش‌های مختلف جنگل، نوع گیاهان نیز با یکدیگر متفاوت است. نوع درختان در نقاط با ارتفاع کمتر، با گیاهان و درختان مکان‌های مرتفع، تفاوت زیادی دارد. نواحی نزدیک‌تر به دریا، مرطوب‌تر هستند و بسیاری از گیاهان این مناطق به‌دلیل رطوبت و اعتدال هوا، سال‌ها باقی مانده‌اند. این منطقه دارای سه اقلیم آب و هوایی است که به آب و هوای مرطوب و گرم در تابستان، آب هوای مرطوب پاییزی و آب و هوای معتدل زمستانی تقسیم بندی می‌شود. اکثر درخت‌های جنـگل هیرکـانی درخت پهن برگ و صورتی هستند. درخت‌هایی چون راش، افرا، نارون، توسکا، زبان گنجشک، ممرز، بارانک، سرخدار، نمدار، انحیلی، لرگ، لیکی، خردمندی، انجیر و … در این جنگل‌ها می‌درخشند. راش معروف ترین درخت جنـگل های هیرکانی به حساب می‌آید.
در مناطق مرتفع جنگل هیرکانی درختانی چون سابینا و کامونیس و در دامنه‌های آن درخت‌های راش، انجیلی و چندین مورد دیگر وجود دارد. در ارتفاع کمتر و مناطق جلگله‌ای هم درخت‌هایی همچون شمشاد، توسکا و بلوط رشد می‌کنند. به خاطر نفوذپذیری آب در خاک جـنـگل‌های هـیرکـانی، روطوبت و بارش باران درخت‌های بسیاری در این جنگل روییده‌اند. درخت سرخدار، زربین و سرنوشت از گونه‌های کمیاب در جهان به شمار می‌روند که در جنـگل‌های هیرکـانی وجود دارند. متاسفانه امروز به دلیل توجه نداشتن کافی و قاچاق بی‌رویه‌ی چوب و همچنین آتش‌سوزی‌های درخت‌های جنـگل هیرکانی در معرض آسیب فراوان هستند.
از انواع  درختچه ها و بوته های جنگل های هیرکانی  هم می توان به زغال اخته، انار آلوچه وحشی، سیب وحشی ، خاس، ازگیل، زالزالک، انواع تمشک اشاره کرد.

حیات وحش و بافت جانوری

در این جنگل گونه های مختلفی از پستانداران و پرنده ها زندگی می کنند. تعداد گونه های پستانداران حدود ۱۰۰ نوع است و ۳۰۰ گونه  پرنده در این منطقه بزرگ زندگی می کنند. از گروه پستانداران می توان به خرس قهوه ای، پلنگ، گزگ، شغال، سمور، خارپشت، خرگوش،  گورکن،  موش جنگلی، گربه وحشی اشاره کرد. مرال، بز، شوکا و کل در گذشته بیشتر در این منطقه دیده می شده است که متاسفانه با شکار بی رویه تعدادشان کمتر شده است و امروزه فقط می توانید در پارک ملی گلستان آن را ببینید. از کمیاب ترین پستاندارهای این منطقه روباه سر دم سیاه، اسبچه خزری است که در نواحی آمل زندگی می کند‌.
همچنین این جنگل ها برای پرنده نگرها و دوست داران محیط زیست اهمیت ویژه ای دارد چرا که یکی از مناطق ایران است که ۳۰۰ گونه مختلف پرنده در آن زندگی می کنند. از انواع پرنده های این منطقه اردک نوک پهن، سار، قرقاول، دارکوب،  قرقی، کرکس، اردک خاکستری، بلدرچین، کبک، شاهین، اردک خاکستری، حواصیل، جغد،  عقاب است. از گونه های پرنده در حال انقراض جنـگل های هیرکانی قرقاول خزری هستند. علت انقراض این گونه شکارهای بی رویه محلی ها است که باید از سوی برنامه ریزی مدون و تغییر چرخه اقتصادی از شکار به دیدن گونه های مختلف پرنده نگری تغییر کند.

سفر به جنگل‌های هیرکانی

دتوررز هرسال در فصل‌های مختلف سفرهای آفرود و کمپینگ متفاوتی را به مقاصدی در جنگل‌های هیرکانی در سه استان شمالی برگزار می‌کند که می‌توانید با چک کردن برنامه‌های سفرهای طبیعت‌گردی دیتوررز در جریان برنامه‌ها قرار بگیرید و باهامون همسفر بشید.
همچنین مقاصد بسیار معروفی در جنگل‌های هیرکانی وجودد دارد که سفر به آن‌ها راحت‌تر هست و ممکن است که رفته باشید. همچون جنگل الیمستان، جنگل ابر شاهرود سمنان، جنگل بولاساری مازندران،  جنگل وار مازندران، جنگل کجور نوشهر مازندران،  جنگل لیسار تالش در استان گیلان،  جنگل چهار باغ چهار چالوس و جنگل خشکه داران تنکابن که دسترسی راحت‌تری دارند و می توانید با اجرای کلبه در کنار بافت جنگلی در اسایش کامل از زیبایی جنگل لذت ببرید.